سیاتیک یک بیماری دردناک است که بر اثر فشار بر ریشه عصبی بزرگی که از نخاع خارج می‌شود (عصب ایسکادیایی) به وجود می‌آید. درد عصب سیاتیک یک بیماری نیست؛ بلکه به گروهی از علائم اطلاق می‌شود که شامل کمردرد، درد لگن، پا درد، بی‌حسی و تحرک ضعیف است. اگرچه درد همراه با وضعیت سیاتیک می‌تواند شدید باشد اما در بیشتر موارد طی چند هفته با درمان غیر جراحی برطرف می‌شود. شدت درد می‌تواند از خفیف تا شدید بسیار متفاوت باشد. گاهی اوقات این درد مانند یک شوک الکتریکی احساس می‌شود. ممکن است درد در صورت سرفه کردن یا عطسه کردن، شدت پیدا کند و نشستن درازمدت علائم آن را بدتر کند. معمولا این درد فقط یک طرف بدن را تحت تاثیر قرار می‌دهد. در اکثر موارد درد عصب سیاتیک، طی ۶ هفته یا کمتر برطرف می‌شود. معمولاً به بیماران سیاتیک استراحت کوتاه مدت، مصرف دارو، تزریق دارو و فیزیوتراپی توصیه می‌شود.

چه چیز باعث سیاتیک می‌شود؟

عصب سیاتیک که بزرگترین و طولانی‌ترین عصب بدن است و در اعماق گلوتئوس و پا قرار دارد، به راحتی آسیب نمی‌بیند. با این حال اغلب اوقات آسیب دیدگی آن اتفاق می‌افتد و وضعیت سیاتیک به چند دلیل رخ می‌دهد:

• برآمدگی دیسک: هر کدام از دیسک‌های ستون فقرات دارای یک لایه خارجی قدرتمند و یک قسمت داخلی نرم هستند که در هنگام حرکت به عنوان ضربه‌گیری که میان مهره‌ها قرار دارد، عمل می‌کنند. ممکن است درصورت فرسایش دیسک که طی فرآیند طبیعی افزایش سن یا به دلیل آسیب دیدگی رخ می‌دهد، قسمت داخلی دیسک به دیواره خارجی آن فشار وارد کند و باعث برجستگی یا ترک خوردن این دیواره شود (وضعیت فتق دیسک کمر). در این صورت برآمدگی قسمت داخلی دیسک روی دیواره‌ها می‌تواند ریشه عصبی را تحت فشار قرار داده یا تحریک کند یا حتی به آن صدمه بزند.
• تنگی کانال ستون فقرات کمر: باریک شدن کانال نخاعی در ناحیه لومبار ستون فقرات می‌تواند ریشه‌های عصب سیاتیک (و گاهی اوقات ریسمان نخاعی) را تحت فشار قرار دهد. این وضعیت می‌تواند ذاتی یا اکتسابی باشد. تنگی اکتسابی کانال نخاعی در ناحیه لومبار کمر می‌تواند یکی از علل شایع سیاتیک در بیماران میانسال یا مسن باشد. دلایل اصلی آن معمولاً ناشی از فرسودگی و افزایش سن هستند؛ مانند پوکی استخوان یا دیسکوپاتی.
• بیماری‌های ناشی از سبک زندگی: افزایش سن، چاقی، کار فیزیکی سنگین، نشستن درازمدت، ورزش کردن به صورت نامنظم، پوشیدن کفش‌های پاشنه بلند، خوابیدن روی بالش‌های نرم، همگی از دلایل این مشکل هستند.
• دلایل ناشی از سایر بیماری‌ها: تومور ستون فقرات، عفونت، شکستگی، دیابت و اسپاسم عضلانی.
• بارداری یک وضعیت منحصر به فرد است که باعث ایجاد تغییراتی در بدن انسان می‌شود. در دوران بارداری، درد در قسمت پایینی کمر اغلب به دلیل فشار روی عصب سیاتیک رخ می‌دهد. این اتفاق زمانی می‌افتد که جنین بسیار سنگین است و حجم رحم باعث وارد شدن فشار زیادی به اندام‌های اطراف خود می‌شود. اضافه وزن در دوران بارداری باعث فشار بیشتر روی دیسک‌های بین مهره‌ای و مفاصل می‌شود که این امر منجر به درد سیاتیک می‌گردد.

اغلب اوقات افراد متوجه وضعیت سیاتیک، شرایط دردناک و مکرر آن و ناراحتی که باعث خستگی آن‌ها می‌شود، نمی‌شوند. و از این رو شیوه زندگی معمول خود را تغییر نمی‌دهند و به همان روش سابق ادامه می‌دهند که این امر باعث وارد شدن فشار بیشتر به کمر می‌شود و می‌تواند وضعیت آن‌ها را بدتر از قبل کند.

اضطراب، استرس، احساسات منفی و ترس از آینده نیز باعث تنش عضلانی شده و سلامتی فرد را تحت تاثیر قرار می‌دهد.

علائم سیاتیک

وضعیت سیاتیک علائم واضحی دارد و معمولاً با درد شدید و قدرتمند، همراه با سوزن سوزن شدن و فقدان احساس در یکی از بخش‌های پا تشخیص داده می‌شود. سیاتیک می‌تواند از طریق علائم مختلفی خود را نشان دهد که این علائم عبارتند از:

• دردی که با شدت متوسط تا شدید متغیر است.
• درد شدید در ناحیه کمر که به سمت یکی از پاها گسترش پیدا می‌کند.
• احساس سوزن سوزن شدن یا سوزش در سراسر پا
• انعطاف ناپذیری و خشکی پا
• عملکرد محدود پا
• دردی که در هنگام نشستن بدتر می‌شود.

ممکن است درد در نواحی مختلفی مانند ران، باسن، بخش پایینی کمر، قسمت پایینی پاها احساس شده و در راستای عصب، در تمام نقاط پا گسترش پیدا کند. معمولا درد سیاتیک در یکی از پاها احساس می‌شود و ممکن است در حین تحرک یا تلاش برای نشستن یا کشش پا و جابجایی وزن بدن از یکی از پاها به پای دیگر، شدت پیدا کند از آنجا که عصب سیاتیک ستون فقرات را به عضلات پاها متصل می‌کند، آسیب دیدگی و فشار روی این عصب می‌تواند منجر به ضعف تدریجی و حتی آتروفی جزئی برخی از عضلات شود.

در برخی موارد خم کردن پایین پا و بلند کردن پا می‌تواند یک مشکل جزئی باشد. در برخی موارد شدید، ممکن است بر اثر تعامل نزدیک عصب سیاتیک با سایر مسیرهای محیطی سیستم عصبی مسئول ارگان‌های داخلی، بی‌اختیاری ادرار نیز اتفاق بیفتد.

اگرچه سیاتیک باعث ایجاد درد شدید می‌شود؛ بسیاری از افراد این درد را برای مدت طولانی تحمل می‌کنند.

پزشکان توصیه می‌کنند حتی با بروز اولین علائمی که باعث ناراحتی می‌شوند، به دنبال دریافت کمک پزشکی باشید و درمان خود را به تعویق نیندازید. درد عصب سیاتیک نه تنها کیفیت زندگی را کاهش می‌دهد؛ بلکه می‌تواند در کوتاه‌ مدت و بلند مدت پیامدهای بیشماری برای سلامتی شما داشته باشد.

چگونه می‌توان تشخیص داد که مبتلا به سیاتیک هستم؟

درد ناشی از سیاتیک می‌تواند به قدری شدید باشد که راه رفتن یا ایستادن را غیر ممکن کند و درد آن با حرکت و فشار و حتی با کم‌ترین کارها مانند خندیدن، عطسه کردن یا سرفه کردن شدت پیدا می‌کند. در این حالت معمولاً به بیمار توصیه می‌شود به یک متخصص مغز و اعصاب مراجعه کند و توسط او معاینه شود. پزشک پس از صحبت کردن با بیمار ماهیت درد، مدت زمان بروز آن و چندین عامل موثر در ایجاد آن را بررسی و تعیین می‌کند. از آنجا که درد با تلاش فرد برای بلند کردن پای صاف شده خود، افزایش پیدا می‌کند؛ پزشک می‌تواند دقیقاً در همین وضعیت با خیال راحت و اطمینان کامل، سیاتیک را تشخیص دهد که به این معاینه آزمایش لازک گفته می‌شود. در طی این تست، بیمار به پشت دراز کشیده و پاهای خود را دراز می‌کند. پزشک به آرامی و به شکل یکنواخت پای صاف شده را به سمت بالا بلند می‌کند و در همان حال زانو را با دست می‌گیرد تا خم نشود. پزشک به‌قدری پا را بلند می‌کند که فرد در ناحیه باسن یا در راستای پشت ران‌ها، آغاز شدن درد و ناراحتی را احساس کند. زاویه تقریبی پاها اندازه‌گیری می‌شود. اگر زاویه‌ای که پا در آن بلند شده باشد کمتر از ۹۰ درجه باشد، جواب آزمایش مثبت ارزیابی می‌شود که این امر نشانه تحریک شدید بوده و به آزمایش و درمان بیشتر احتیاج است.

سایر روش‌های درمانی که برای سیاتیک به کار می‌روند، عبارتند از:

• عکسبرداری با اشعه ایکس که می‌تواند درگیری ستون فقرات یا دیسک‌های بین مهره‌ای در این وضعیت را تشخیص دهد.
• تشخیص با MRI و اولتراسوند که محل دقیق آسیب دیدگی و درگیری عصبی را نشان می‌دهد.

درمان سیاتیک

پس از ظاهر شدن اولین علائم سیاتیک، به هیچ وجه نباید از درمان آن غفلت کنید. لازم است که قبل از انجام هرگونه درمانی، علت دقیق سیاتیک که تمام فرایند درمان به آن بستگی دارد را تشخیص دهید. از آنجا که علائم سیاتیک تقریباً به صورت ناگهانی بروز می‌کنند، در ادامه مراحلی آمده‌اند که می‌توانید قبل از مراجعه به درمانگر از آن‌ها استفاده کنید:

درمان‌های اولیه

اولین مراقبت‌های سیاتیک عبارتند از:

• استراحت کردن و محدود کردن تحرک. در اولین مرحله درد شدید، لازم است تا بهبودی اندک آن فعالیت خود را محدود کرده و استراحت کنید. بدن شما همیشه باید گرم و خشک نگه داشته شود.
• خوابیدن روی سطح سخت. مهم است که فشار روی کمر خود را کاهش دهید؛ بنابراین می‌توانید یک بالش یا حوله رول شده را زیر پاهای خود قرار دهید.
• کمپرس سرد. گذاشتن کمپرس سرد می‌تواند به اولین نشانه‌های درد کمک کند. کمپرس سرد را در حدود ۱۵ تا ۲۰ دقیقه روی ناحیه دردناک قرار دهید و این عمل را هر ۲ تا ۳ ساعت یک بار تکرار کنید.
• مصرف مسکن. در صورتی که دچار درد سیاتیک مزمن هستید، استفاده از سطوح سخت برای خوابیدن و نشستن توصیه می‌شود. همچنین لازم است که از هرگونه فشار فیزیکی، هیپوترمی، وارد کردن فشار به عضلات کمر و بلند کردن اجسام سنگین اجتناب کنید. اما همچنان لازم است که سبک زندگی فعال خود را حفظ کرده، تغذیه مناسبی داشته باشید و وزن سالم بدن خود را حفظ کنید.

درمان محافظه کارانه برای سیاتیک

روش‌های درمان محافظه کارانه برای سیاتیک شامل موارد زیر هستند:

• مسکن‌هایی که در مراحل حاد برای کاهش درد، تسکین گرفتگی عضلات، بهبود گردش خون در ناحیه آسیب دیده و از بین بردن تورم و التهاب استفاده می‌شوند. داروهای ضد التهاب غیر استروئیدی (NSAIDها) که به گروه مسکن‌ها تعلق دارند و دارای تاثیرات ضد التهابی و ضد درد هستند، از جمله این داروها می‌باشند. در موارد درد شدید و در زمانی که التهاب با مسکن‌های غیر استروئیدی برطرف نمی‌شود، می‌توان از داروهای کورتون نیز استفاده کرد؛ اگرچه درمان با این روش بیش از ۲ هفته توصیه نمی‌شود.
• تزریق- در موارد درد شدید می‌توان با تزریق اپیدورال استروئیدها التهاب را کاهش داد. این تزریق مستقیماً در ناحیه دردناک انجام می‌شود و برای دوره کوتاهی منجر به کاهش درد می‌گردد؛ اگرچه تمام بیماران را به شکل یکسانی تحت تاثیر قرار نمی‌دهد. تزریق‌ها با هدف کاهش التهاب و درد انجام می‌شوند تا بیمار بتواند برای انجام فیزیوتراپی عملکرد طبیعی خود را ادامه دهد.
• فیزیوتراپی– توصیه می‌شود درمان داروی سیاتیک را با فیزیوتراپی همراه کرد؛ چرا که چنین رویکردی به کوتاه کردن دوره مصرف داروها که عوارض جانبی بسیاری از خود به جا می‌گذارند و بهبود نتایج درمانی کمک می‌کند.

فیزیوتراپی می‌تواند شامل موارد زیر باشد:

• درمان اولتراسوند که می‌تواند تا عمق پنج سانتی متری به بافت نفوذ کند و در نتیجه باعث تحریک گردش خون و تخلیه لنفاوی شود. این روش دارای اثر ضد التهاب و ضد درد قوی بوده و گرفتگی عضلات را کاهش می‌دهد.
• مغناطیس درمانی یک روش درمان با استفاده از میدان مغناطیسی است که عملکرد سلول‌ها را بهبود بخشیده و درد را کاهش می‌دهد.
• الکتروفورز روشی با عمر طولانی در فیزیوتراپی است که در آن دارو با استفاده از جریان الکتریکی به ناحیه آسیب دیده تزریق می‌شود.

درمان‌های جایگزین برای سیاتیک

اگرچه روش‌های درمانی ذکر شده با استفاده از داروهای مسکن و غیر استروئیدی کاملا موثر هستند؛ مهم است که عوارض جانبی بیشماری که این داروها ایجاد می‌کنند و احتمال ایجاد عوارض جدی بر اثر مصرف طولانی مدت آن‌ها و آسیبی که به بدن می‌رسانند نیز مورد توجه قرار گیرد. بنابراین جای شگفتی نیست که بسیاری از بیماران به درمان‌های جایگزین برای سیاتیک روی می‌آورند که در تسکین درد سیاتیک نیز موثر است.

• متخصصین کایروپراکتور برای سیاتیک– روشی که توسط متخصص کایروپراکتور حرفه‌ای انجام می‌شود، روشی برای صاف کردن ستون فقرات است که به کاهش درد، کاهش فشردگی عضلات و کاهش اسپاسم عضلانی که می‌تواند با علائم سیاتیک همراه باشد، کمک می‌کند.
• طب سوزنی برای سیاتیک– یکی از درمان‌های جایگزین قدیمی است که در آن سوزن‌هایی در نواحی خاصی از بدن در نزدیکی ناحیه تحت درمان، وارد می‌شوند. این سوزن‌ها درد چندانی ندارند.
• ماساژ سیاتیک– پس از برطرف شدن التهاب حاد، هر نوع ماساژی می‌تواند موثر باشد (به عنوان مثال ماساژ کلاسیک، ماساژ با حجامت و طب سوزنی). این روش درمانی به از بین بردن تنش، تسکین درد و رفع ناراحتی کمک می‌کند. مهم نیست ماساژی که دریافت می‌کنید از چه نوعی باشد؛ در هر صورت ماساژ جریان خون را بهبود می‌بخشد، به رفع احتقان لنفاوی کمک می‌کند و درد را تسکین می‌دهد. ماساژ سیاتیک همراه با فیزیوتراپی در کاهش درد تاثیر بسیاری دارد.

چگونه می‌توان از درد سیاتیک پیشگیری کرد؟

همیشه پیشگیری از درد سیاتیک ممکن نیست، زیرا این درد به دلایل مختلفی ایجاد می‌شود؛ اما با اصلاح سبک زندگی و مراقبت‌های عمومی از سلامت خود می‌توان تا حد امکان از سیاتیک و عوارض آن پیشگیری کرد.

در اینجا چندین روش برای پیشگیری از درد سیاتیک ذکر شده است:

• انجام منظم ورزش‌های سیاتیک– در هنگام ورزش کردن به عضلات تنه (عضلات شکم و کمر) و عضلات باسن، توجه داشته باشید؛ زیرا این عضلات برای حفظ موقعیت وضعی مناسب و بدون درد ستون فقرات ضرورت دارند. ورزش‌های مخصوص سیاتیک را می‌توان پس از گذشت مرحله شدید التهاب، در خانه انجام داد. ورزش‌های مخصوص سیاتیک تا حد زیادی وضعیت دردناک را بهبود می‌بخشند؛ گردش خون را افزایش می‌دهند و درد ناحیه لومبار کمر را کاهش می‌دهند. بیشترین ورزش‌های رایج شامل کشش کمر، به دنبال آن ورزش‌هایی که به تقویت عضلات شکم و کمر کمک می‌کنند، هستند. لازم است ورزش‌های سیاتیک و درمان‌های آن بسته به عوامل مختلف، برای هر بیمار به شکل منحصر به فردی برنامه‌ریزی شوند.
• توجه به موقعیت وضعی بدن در هنگام نشستن– صندلی با پشتیبانی مناسب برای کمر، ساعدها و پایه ستون فقرات انتخاب کنید. اگر چنین صندلی ندارید، یک بالش کوچک پشت قسمت پایینی کمر قرار دهید.
• نحوه استفاده از بدن به شکلی که کمترین فشار به آن وارد شود را یاد بگیرید– اگر برای مدت زمان طولانی سرپا می‌ایستید، گهگاهی روی یک صندلی یا جعبه کوچک بنشینید. در هنگام بلند کردن اجسام سنگین، اجازه دهید بیشتر اندام‌های تحتانی شما این کار را انجام دهند.
• فعال باشید، تحرک بیشتری داشته باشید و سبک زندگی سالمی را در پیش بگیرید– اولویت شما باید با غذاهای سرشار از ویتامین و مواد معدنی باشد و فراموش نکنید که میزان نمکی که مصرف می‌کنید را کنترل کنید. استفاده خود از غذاهای پرچرب، سرخ شده و دودی را محدود کنید و همچنین مصرف قهوه و چای غلیظ را محدود نمایید.
•  از استرس دوری کنید یا اینکه نحوه کنترل احساسات خود را یاد بگیرید.
•  از هیپوترمی دوری کنید.
•  وزن خود را کنترل کنید– داشتن اضافه وزن دشمن اصلی تمام اعضا و سیستم‌های بدن است.