صافی کف پا بیماری است که در آن قوس کف پا فرورفته و کف پا کاملاً در تماس با زمین است. عموماً حدود 20 الی 30 درصد از افراد کف پای صافی دارند زیرا هنگام رشد قوس کف پایشان شکل نگرفته است.

برای افراد مبتلا به صافی کف پا، دویدن با پای برهنه ممکن است در تقویت ماهیچه‌های کف پا و قوس آن مفید باشد. افرادی که فعالیت زیادی دارند یا غالباً میدوند، ممکن است احساس کنند که کف پای صاف آنها فاقد پرونیشن (pronation) است که در آن قوس کف پا به اندازه مناسبی فشرده می‌شود تا هنگامیکه فشار روی پا اعمال می‌شود شوک ناشی از آن جذب شود. نیرو به جای خود پا روی قوزک پا و یا ماهیچه‌های ساق پا و زانو اعمال می‌شود.

صافی کف پا چیست؟

صافی کف پا اصطلاحی است برای توصیف پایی که قوس آن فروافتاده باشد. نام اصطلاح پزشکی آن pes planovalgus است (به معنی کف پای صافی که به طرف خارج هل داده شده است).

درجات مختلفی از صافی کف پا وجود دارد. در حالیکه برخی اصلاً مشکل ساز نیستند، برخی دیگر آنقدر دردناک بوده و ناراحتی زیادی به وجود می آورد که روی فعالیت فرد تأثیر بسیار زیادی می گذارد.

دو نوع صافی کف پا وجود دارد: انعطاف پذیر (متحرک) و انعطاف‌ناپذیر (سفت).

• در نوع انعطاف پذیر، پا امکان حرکت دارد. این نوع بسیار متحرک نیز محسوب می‌شود و زمانی که وزن زیادی روی پا حس نشود، قوس کف پا دوباره ایجاد می‌شود. این نوع از صافی کف پا بسیار متداول بوده و در دوره خردسالی شروع شده و تا بزرگسالی نیز ادامه پیدا می‌کند و در صورت عدم درمان بدتر می‌شود. تغییر شکل در صافی کف پای نوع انعطاف پذیر به‌صورت تدریجی و ملایم در قوس کف پا ایجاد شده و همیشه در هر دو پای فرد اتفاق می‌افتد.
• در صافی کف پای نوع انعطاف‌ناپذیر، صرف‌نظر از اینکه هرگونه فشاری روی پا اعمال شده باشد، به حالت صاف باقی می ماند.

درمان موفق این دو نوع صافی کف پا به تشخیص دقیق و درمان زودهنگام و در برخی موارد انتخاب مناسب عمل جراحی بستگی دارد.

علائم صافی کف پا

صاف بودن کف پا علائم مختلفی دارد که خفیف یا بسیار حاد هستند. همیشه شدت صاف بودن قوس کف پا ربطی به وجود این علائم ندارد. معمولاً در خارج از پادرد وجود دارد – یعنی در محل تلاقی پا و قوزک پا که و زمانی که قوس فرورفته در مجاورت قوزک پا قرار می‌گیرد. گرفتگی ماهیچه داخل پا و روی ران نیز اتفاق می‌افتد. بیمار همچنین ممکن است به درد پایین کمر و کوفتگی ران را نیز احساس کند.

در کل، بیماران در فعالیت‌های مثل پیاده‌روی و دویدن درد دارند. درد ممکن است عمیق بوده و موضعی و یا احساس درد منتشری داشته باشد. بیماران معمولاً شکایت‌های مختلفی دارند از جمله: نبود کفش مناسب، پارگی نامتوزان در کفش، و اینکه هنگام راه رفتن پایشان به طرف داخل می چرخد و باعث فروافتادن بخشی از کفش می‌شود. در مورد کودکان درد شکایت اصلی نیست بلکه خستگی حین راه رفتن مهم است. اگر کودکتان نتواند پا به پای همتایانشان در زمین بازی بدود، و یا هنگام پیاده‌روی طولانی زود خسته شود یکی از علائم کف پا در آنهاست زیرا قوس فروافتاده کف پا در پیاده‌روی و دویدن نامناسب بوده و سریعاً انرژی فرد را می‌گیرد. برخی از کودکان معتاد تلویزیون می‌شوند زیرا فعالیت‌های را ترجیح می دهند که فیزیکی نباشد. همین امر سبب مشکلاتی در زندگی آنها می‌شود حتی اگر درد علامت اصلی آن نباشد.

دلایل صافی کف پا

دلایل مختلف برای این اختلال وجود دارد. صافی کف پا ممکن است ژنتیکی، اکتسابی و یا به مرور زمان به وجود بیاید. خردسالان و نوجوانان احتمال دارد به این عارضه مبتلا شوند. آسیب هایی نیز ممکن است صافی کف پا را ایجاد کند. مشکلات تاندون و آرتروز نیز به صافی کف پا می‌انجامند. صافی انعطاف‌ناپذیر کف پا در اثر عارضه‌ای به نام چسبیده بودن غیرطبیعی استخوان‌های مچ پا (tarsal coalition) ایجاد می‌شود که در آن استخوان‌های پشت پا به‌صورت ژنتیکی به هم چسبیده و یا متصل می‌شوند. می‌توان با معاینه فیزیکی و یا اشعه ایکس این عارضه را تشخیص داد ولی به کمک MRI و سی تی اسکن بهتر دیده می‌شود. تاندون‌های آشیل یا ماهیچه‌های ساق پا که به طور مادرزادی کشیده هستند ممکن است به صافی کف پا مربوط باشند و زمانیکه بدن سعی دارد تا با بیشتر کردن فعالیت قوس کف پا و صاف کردن آن به جبران نیروی کشنده این ماهیچه ها بپردازد این عارضه ایجاد می‌شود. اگرچه مقالات زیادی برای تعیین علت صافی کف پا نوشته شده است بسیاری نیز معتقدند منشأ آن چند عاملی است به این معنی که چندین عامل در آن دخیل هستند.

تشخیص

اگر حس می‌کنید در پاهایتان مشکلی وجود دارد، جهت آزمایش به متخصص قوزک پا و یا خود پا مراجعه کنید. دکتر از نزدیک ساختار پایتان را نگاه کرده و بررسی می‌کند که پایتان حین نشستن و ایستادن و با قدم زدن چطور حرکت می‌کند و شکل آن تغییر می‌کند. عکس برداری با اشعه ایکس نیز می‌تواند در تعیین شدت بیماری مفید باشد. اگر احتمال پارگی لیگامان و یا تاندون وجود داشته باشد، ام آر آی باید انجام شود. در برخی موارد که احساس می‌شود صافی کف پا انعطاف پذیر نیست، برای غیر محتمل دانستن اتصال دو استخوان که به کاهش حرکت می انجامد (چسبیده بودن غیرطبیعی استخوان‌های مچ پا) سی تی اسکن لازم است.

درمان صافی کف پا

برحسب شرایط سلامتی و علائم و یا شدت صاف بودن کف پا، می‌توان بیماری را با جراحی و یا غیر جراحی درمان کرد. روش غیر جراحی برای درمان این عارضه عبارت است از: کاهش و یا از بین بردن علائم (درد).

درمان‌های ساده‌ای که فرد خود می‌تواند امتحان کند عبارتند از:

• پوشیدن کفش‌های محافظتی مناسب
• استفاده از محافظ قوس پا (arch support) (بدون تجویز و یا سفارشی)
• کفش‌های با نوک پهن (wide toe box)
• تغییر فعالیت‌ها
• کاهش وزن
• کشیدن تاندون‌های آشیل و یا ماهیچه‌های ساق پا
• تقویت ماهیچه‌های قوس کف پا با یک برنامه تمرینی خانگی
• استفاده از کفش‌های کفی دار

دکتر ممکن است روش‌های غیر جراحی زیر را نیز پیشنهاد دهد:

تجویز داروی ضدالتهاب خوراکی

داروی ضدالتهاب برای تسکین درد و التهاب مفید است. این داروها می‌توانند به شکل‌های مختلفی باشند از جمله استروئیدهای خوراکی و یا داروهای ضدالتهابی غیراستروئیدی (NSAIDs) (از جمله ایبوپروفن و موبیک)، کر یا چسب زخم موضعی تجویز شده، داروی ترکیبی موضعی سفارشی.

درمان فیزیکی به روش تجویزی

متخصص طب فیزیکی ممکن است برای رفع التهاب از امواج اولتراسوند و یا دیگر تکنیک ها استفاده کند. همچنین از شما می خواهد که حرکات کششی را بر روی پاها یا ران انجام دهید هرچه مفاصل تحرک بیشتری داشته باشند کارکرد آنها حفظ می‌شود. تقویت پاهای ضعیف و ترکیب عضلانی ماهیچه پا از فروافتادن بیشتر قوس کف پا جلوگیری میکند.

تجویز ارتزهای سفارشی پا

ارتزهای سفارشی پا، نوعی محافظ قوس کف پا تجویز شده توسط پزشک هستند که مستقیماً از قالب بندی پای شما ساخته می‌شوند و ازلحاظ نظری محافظ بهتری نسبت به کفی هایی دارند که از بازار می خرید. در مورد کف پای صاف، تغییرات مخصوصی را می‌توان به این ارتزها اعمال کرد تا تعادل پا حفظ شود.

تجویز ارتزهای سفارشی برای پا-مچ پا

ارتزهای سفارشی برای پا-مچ پا (AFO)، قوس کف پای قالب گیری شده است که توسط پزشک تجویز می‌شود و قسمت تحتانی پا را که هم پا و هم مچ پا را متوازن کند. این مورد تنها زمانی استفاده می یابد که صاف بودن کف پا بیش از حد بوده و از کفی هم بهتر عمل می‌کند.

انجام تزریق کورتیزون

تزریق کروتیوزن به مفصل داروی ضدالتهابی قوی است که برای تسکین سریع درد ناشی از التهاب به کار می رود. این تزریقات در تسکین علائم صاف بودن کف پا مؤثرند ولی ساختار آن را اصلاح نمی کنند. پزشکان معمولاً تزریق کورتیوزن از طریق تاندون را سفارش نمی دهند زیرا به ضعیف شدن تاندون منجر شده و موارد بسیاری از پارگی تاندون نیز امکان پذیر می‌شود.

در موارد خاصی که التهاب و دژنراسیو شدن التهاب تاندون وجود دارد به نحوی که به روش ضدالتهابی سنتی جواب نمی دهد، تزریق با استفاده از مواد بیولوژیکی پیشرفته نظیر تزریق پلاسمای غنی از پلاکت (platelet rich plasma) تزریق بافت آمینوتینک ممکن است مفید باشد. اینها روش ها جالبی از درمان هستند که برای بیمارانی در نظر گرفته شده که بافت های آسیب دیده آنها را ترمیم کند به نحوی که تحریک عوامل رشد خارجی مستقیماً به تاندون آسیب دیده تزریق می‌شوند.

جراحی صافی کف پا

در صورتیکه روش‌های غیرجراحی برای رفع علائم صافی کف پا مناسب نباشند، باید اقدامات شدیدتری اتخاذ کرد تا روند درمان به حالت نرمال برگردد. در موارد خاص ممکن است پزشک مداخلات جراحی را پیشنهاد دهد تا نیازتان را برآورده سازد. جراحی صافی کف پا سه نوع دارد: جراحی بافت نرم (soft tissue procedures)، برش استخوان (استئوتومی) و فیوژن استخوان. مواردی که بر نحوه درمان پا تأثیر دارند عبارت اند از: شدت صافی کف پا، سن فرد و این که آیا نوع صافی کف پا انعطاف پذیر و یا انعطاف‌ناپذیر است. در اغلب موارد ترکیبی از عمل های جراحی نیاز است.

در مورد کف پای صاف انعطاف پذیر، جراحی به منظور حفظ حرکت پا و بازآفرینی قوس کف پا انجام می‌شود. این جراحی عموماً ترمیم تاندون‌های امتداد داخلی پا را در بر می‌گیرد تا تاندون اصلی که قوس کف پا را نگه می دارد تقویت شود. همچنین در صورتیکه تاندون آشیل خیلی دچار کشیدگی شود، پزشک به‌صورت روتین افزایش طول عضلات ساق پا (calf muscle lengthening) را پیشنهاد می‌کند. زمانی که فروافت قوس پا زیاد باشد، جراحی های استخوانی باید لحاظ شود تا به‌صورت فیزیکی قوس کف پا را ساخته و دوباره پاشنه و پا را تعدیل کند. وجود پینه پا (bunion) به افتادگی بیشتر منجر شده و در اغلب اوقات نیازمند اصلاح است.

در مورد کف پای صاف انعطاف‌ناپذیر، جراحی با هدف بازگردانی شکل پا انجام می‌شود به نحوی که حرکت پا را از بین می برند. در این مورد امکان حرکت پا در قبل از عمل وجود ندارد، بنابراین تعدیل دوباره پا اهمیت بسزایی دارد. استثناهایی در این زمینه عبارت اند از: صافی کف پای انعطاف‌ناپذیر به دلیل چسبیده بودن غیرطبیعی استخوان‌های مچ پا (بخش های ترکیب شده استخوانی) که معمولاً در بچه ها و در قسمت پشت پای آنها دیده شده در جایی که آزاد کردن نقطه مسدود شده کارکرد طبیعی را باز میگرداند.

چه زمانی باید از جراحی دوری کرد؟

بیماران مبتلا به دیابت و یا آنهایی که استروئید خوراکی مصرف می کنند باید توسط پزشک عمومی خود بررسی شوند. این بیماری ها باعث می‌شوند نتوانید به طور امن جراحی انجام دهید. بیماران بسیار چاق و افراد سیگاری ریسک بیشتری برای لخته های خونی و مشکلات زخم دارند. بهبودی کامل از جراحی صافی کف پا حدوداً یکسال طول می کشد. افرادی که نمی‌توانند این دوره را طی کنند و یا مایل به این کار نیستند نباید جراحی انجام دهند.

بعد از جراحی چه اتفاقی می‌افتد؟

بیماران همان روز جراحی می‌توانند به خانه برگردند و به ندرت نیاز به شب ماندن در بیمارستان است. پا را باید آتل بندی کرد و باید به مدت دو هفته بالا نگه داشت. باید مراقب بود هیچگونه فشاری به قسمت پشت پاشنه وارد نشود. وقتی پا را بالا می آورید بالشی زیر ساق پا بگذارید و پاشنه پا در هوا معلق باشد. همچنین بر اساس دستور پزشک یخ را در ساق پا بگذارید. یخ باعث جلوگیری از گرم شده بیش از حد پا شده و ورم پا را به حداقل می رساند، گرچه احتمالاً به خاطر لباس احساس سردی نخواهید کرد. ظرف چند هفته در صورتیکه بخیه های داخلی استفاده نشده باشند بخیه ها از بین می روند. بعد از آن یک چکمه مچ پا به پای فرد بسته می‌شود. لازم است که بیمار به مدت 6 یا 8 هفته هیچگونه وزنی روی پای عمل شده اعمال نکند. بیمار می‌تواند به از 8 هفته وزن را تحمل کند (زمانی که اشعه ایکس بهبودی استخوان را نشان دهد) و ظرف مدت 10 الی 12 هفته می‌تواند کاملاً وزن خود را تحمل کند. بعد از دوازده هفته بیمار اجازه دارد کفش بپوشد. معمولاً بعد از این مدت کفی ها و بریس های مچ پا باید استفاده شود. همچنین طب فیزیکی پیشنهاد می‌شود.

سؤالات متداول

 آیا اصلاح به کمک جراحی زیبایی پا را بهبود می بخشد؟

 جراحی اصلاح صافی کف پا در اصل با هدف کاهش درد و بازگردانی کارکرد انجام می‌شود. اگرچه این جراحی زیبایی پا را به همراه دارد ولی یکی از هدف های این نوع روش درمان نیست.

اگر بدون جراحی درمان شوم آیا باید تا آخر عمر از ارتز ها و یا بریس استفاده کنم؟

از نظر سنتی، تفکر غالب بر این است که لازم است بیمار تا آخر عمر از ارتز ها و بریس ها استفاده کند. این پیشنهاد برای اختلال تاندون تیبیال خلفی لازم است و پا را به حالت اولیه برمیگرداند. با این حال، مطالعات نشان داده اند که بریس گذاری و تقویت تاندون تیبیال خلفی بهبودی را تسریع می بخشد و نیازی به استفاده طولانی مدت از بریس ها وجود ندارد. این مورد فقط در موارد معدودی کاربرد دارد.

بعد از جراحی چه فعالیت‌هایی می‌توانم انجام دهم؟

این مورد به نوع عمل انجام شده بستگی دارد. بعد از جراحی موفق، میتوانید بدون هیچگونه ناراحتی به تمام فعالیت‌های قبل از جراحی برگردید. اگر عمل گسترده فیوژن استخوان انجام داده باشید، لازم است از هرگونه فعالیت‌های پر تکراری مثل دو و پرش دوری کنید. سایر ورزش ها از جمله دوچرخه سواری، شنا، ورزش های پیاده‌روی و گلف برای کف پای جراحی شده مناسب هستند.